Ερωτόκριτος και Αρετούσα, 1933. Χατζημιχαήλ,
Θεόφιλος. Αφιέρωμα στον Θεόφιλο Χατζημιχαήλ
Εργασία Σοφία Ντρέκου, Αρθρογράφος
Ο Ερωτόκριτος είναι έμμετρο μυθιστόρημα ή έπος, που συντέθηκε από τον Βιτσέντζο Κορνάρο (1553-1614) στην Κρήτη, πιθανότατα κατά την πρώτη δεκαετία του 17ου αιώνα.
Αποτελείται από 10.012 ιαμβικούς δεκαπεντασύλλαβους ομοιοκατάληκτους στίχους αποδιδόμενους στην κρητική διάλεκτο, εκ των οποίων οι τελευταίοι 12 αναφέρονται στον ίδιο τον ποιητή.
Κεντρικό θέμα του είναι ο έρωτας ανάμεσα σε δύο νέους, τον Ερωτόκριτο, που στο έργο αναφέρεται μόνο ως Ρωτόκριτος ή Ρώκριτος, και την Αρετούσα, και γύρω από αυτό περιστρέφονται και άλλα θέματα όπως η τιμή, η φιλία, η γενναιότητα και το κουράγιο. Είναι τα σημαντικότερα έργα της κρητικής λογοτεχνίας την περίοδο της Βενετοκρατίας.
Ο Βιτσέντζος Κορνάρος (29 Μαρτίου 1553, Σητεία – 1613 ή 1614, Ηράκλειο) ήταν Κρητικός ποιητής της Ύστερης Βενετοκρατίας στο νησί. Θεωρείται ένας από τους κυριότερους εκπροσώπους της κρητικής λογοτεχνίας και νεοελληνικής λογοτεχνίας.
Η μεγαλοφυΐα του Κορνάρου
Η μεγαλοφυΐα του Κορνάρου φαίνεται
στην ποικιλία των πολύπλοκων στίχων
και δεν είναι απλώς μια λαϊκή μαντινάδα
και γι’ αυτό το λόγο ο Ερωτόκριτος
δεν διαβάζεται με γρήγορο τρόπο
αλλιώς εκφυλίζεται αφού η ιδέα του
ήταν εξ αρχής να έχει διάρκεια μεγάλη
για τους ανθρώπους που ήθελαν
το βράδυ να σκεφτούν παράλληλα και τον κόσμο
με τον έρωτα που ξεπερνά την κρίση.
Ν. Λυγερός: Ο Ερωτόκριτος του Κορνάρου,
ίσος του δεν ευρίσκετο σ’ Ανατολή και Δύση
Ο Ερωτόκριτος του Κορνάρου δεν είναι απλώς ένα έμμετρο λυρικό μυθιστόρημα, είναι μια βενετοκρητική σύνθεση, εξαιρετικά πλούσια και δεν έγινε τυχαία ένας πανελλήνιος μύθος. Ο Κορνάρος έπλασε αυτόν τον μύθο χάρις στη μεγάλη του γνώση της κρητικής κοινωνίας.
Η ιδιομορφία του Κορνάρου προέρχεται όχι μόνο από τη διαχρονικότητα της Κρήτης, αλλά και από τον συνδυασμό της Ανατολής και της Δύσης.
Και αυτό είναι φανερό διότι στο έργο του βρίσκουμε πολλές αναφορές στην Ανατολή και τη Δύση όπως π.χ. στους στίχους: Α64, Α1234, Α1506, Β548, Β1744, Β2129, Γ1557, Δ1621. Όμως αυτή η διπλή επίδραση είναι ακόμα πιο ενδιαφέρουσα όσον αφορά στις γκιόστρες*.
Το κονταροχτύπημα του Κορνάρου αποτελεί ένα πολύπλοκο μείγμα της λογοτεχνίας της ιταλικής αναγέννησης και της βυζαντινής λαϊκής παράδοσης.
Σ’ αυτό το σημείο το δυτικό έπος γίνεται μια ανατολίτικη ιστορία και η ιπποσύνη μετατρέπεται σε ρωμιοσύνη.
Έτσι μ' αυτόν τον πολύπλευρο τρόπο, ο ποιητής ερμηνεύει το παρελθόν και το πεπρωμένο της πατρίδας.
Ακόμα και ο πόλεμος του Κορνάρου είναι χαρακτηριστικός. Η αρχική σταυροφορία της Δύσης στο γαλλικό πρωτότυπο μεταβάλλεται σε πολιορκία της Ανατολής στο κρητικό κείμενο. Και είναι οι πολιορκημένοι που ενδιαφέρουν τον Κορνάρο, όχι οι κατακτητές.
Από αυτήν την άποψη είναι πράγματι ενδεικτικό ότι η αποφασιστική μονομαχία του Ρωτόκριτου γίνεται μ’ έναν Φράγκο και συγγενή του βασιλιά των λατινογενών Βλάχων.
Από την άλλη πλευρά, το βλέμμα του Κορνάρου που παραμένει συμβολικό εξαιτίας της μορφής του έργου του, με τη λεπτή του ακρίβεια μας δείχνει ότι ο ποιητής κατέχει επιστημονικές γνώσεις που δεν ανήκουν στον μεσαίωνα αλλά στην αναγέννηση και που δεν είναι γιατροσόφια της Ανατολής αλλά έρευνες της Δύσης.
Τελικά η σημαντικότερη συμβολή του Κορνάρου είναι η απόδειξη της ύπαρξης μιας ελληνικής ταυτότητας σε μια περίοδο ταραχής και σ’ έναν τόπο μεθοριακό.
Στον Κορνάρο
δεν βλέπουμε
μόνο και μόνο
μια διαφορά τάξεων
αλλά και ουσίας
αφού η Αρετούσα τα έχει όλα
ενώ ο Ερωτόκριτος είναι όλα
κι έχει μόνο αυτό που είναι
και τίποτα άλλο γι’ αυτό το λόγο
τα δίνει όλα όταν ερωτεύεται
και δεν λογαριάζει
το οποιοδήποτε κόστος
για τον εαυτό του αφού ζει
μόνο για την αγάπη του
γιατί είναι το μόνο
που έχει σημασία.
Ο Ερωτόκριτος ολόκληρος σε ελεύθερο ψηφιακό βιβλίο
Θεωρούμενο ένα από τα αριστουργήματα της ελληνικής λογοτεχνίας, ο Ερωτόκριτος ανήκει στην κατηγορία των επικών ποιημάτων, γράφτηκε από τον Βιτσέντζο Κορνάρο και αποτελείται από 10 χιλιάδες στίχους, σε πέντε μέρη. Το όνομά του το έχει πάρει από τον Ερωτόκριτο, το κύριο πρόσωπο του έργου, το οποίο υποδηλώνει αυτόν που έχει βασανισθεί από τον έρωτα.
Αρχικά, η υπόθεση του ποιήματος φαίνεται να λαμβάνει χώρα στην Αρχαία Αθήνα, επί των ημερών του βασιλιά Ηράκλη (μυθικό πρόσωπο) αλλά στη συνέχεια ο ποιητής εισάγει πρόσωπα, γεγονότα και τόπους που αναφέρονται στο Μεσαίωνα και στην εποχή του.
Η υπόθεση του έργου περιστρέφεται γύρω από τον έρωτα του Ερωτόκριτου και της Αρετούσας, κόρης του βασιλιά, ένας έρωτας ο οποίος χρησιμεύει ως άξονας στον ποιητή για να υμνήσει τη φιλία, την ανδρεία και την αγάπη προς τη πατρίδα.
Συγγραφέας: Βιτσέντζος Κορνάρος. Μέγεθος: 265 σελ. / 12.3 Μb
ΒΙΤΣΕΝΤΖΟΣ είν' ο Ποιητής, και στη Γενιάν ΚΟΡΝΑΡΟΣ, 1535
που να βρεθεί ακριμάτιστος, σα θα τον πάρει ο Χάρος.
Στη Στείαν εγεννήθηκε, στη Στείαν ενεθράφη,
εκεί ήκαμε κ' εκόπιασεν ετούτα που σας γράφει.
Στο Κάστρον επαντρεύθηκε, σαν αρμηνεύγει η Φύση,
το τέλος του έχει να γενεί, όπου ο Θεός ορίσει. 1540
Οι στίχοι θέλουν διόρθωσιν, και σάσμα όσο μπορούσι,
γι' αυτούς που τους διαβάζουσι, καλά να τους γρικούσι
Η συνάντηση του Ερωτόκριτου και της Αρετούσας
Ἐφανερῶσαν το κ’ οἱ δυὸ πὼς εἶναι ἐκεῖ σωσμένοι
κι ἀπόκει στέκου σὰ βουβοὶ κ’ ἡ γλώσσα τως σωπαίνει.
Ἤτρεμ’ ἐκείνη σ’ μιὰ μεριὰ κ’ ἐκεῖνος εἰς τὴν ἄλλη
κι ὁ γεῖς τὸν ἄλλο ἐνίμενε τὴν ἐμιλιὰ νὰ βγάλη˙
μιὰν ὥρα ἐστέκα ἀμίλητοι καὶ τὰ πολλὰ ὁποὺ χώνα
ἐχάσαν τα, σοῦ φαίνεται, τὴν ὥρα ποὺ ἐσιμῶνα.
Δὲν εἶχαν τὴν ἀποκοτιὰ στὰ θέλου νὰ μιλήσου,
δὲν ξεύρουν ἀπὸ ποιὰ μεριὰ τὰ πάθη τως ν’ ἀρχίσου.
Ὡσὰ λαήνι ὁποὺ γενῆ πολλὰ πλατὺ στὸν πάτο
κ’ εἰς τὸ λαιμὸ πολλὰ στενὸ κ’ εἶναι νερὸ γεμάτο,
κι ὅποιος θελήση καὶ βαλθῆ ὄξω νερὸ νὰ χύση
καὶ τὸ λαήνι μὲ τὴ βιὰ πρὸς χάμαι νὰ γυρίση,
μέσα κρατίζει τὸ νερὸ κι ἀπ’ ὄξω δὲν τὸ βγάνει
κι ὅσο τὸ γέρνει τόσο πλιὰ μόνο τὸν κόπο χάνει,
ἐδέτσι ἐμοιάσασι κι αὐτοὶ κ’ ἦσα γεμάτοι πάθη,
ἡ ἀποκοτιὰ τως νὰ τὰ ποῦν, ὡς ἐσιμῶσα, ἐχάθη
καὶ θέλοντας νὰ ποῦν πολλὰ, τὰ λίγα δὲ μποροῦσι˙
τὸ στόμα τως ἐσώπαινε, μὲ τὴν καρδιὰ μιλοῦσι.
Ερωτόκριτος, μέρος Γ΄, στίχοι 583-600.
Ἐρωτόκριτος, εξώφυλλο της πρώτης έντυπης έκδοσης, Βενετία 1713
English: Vikentios Kornaros Erotokritos, 1st edition, Venice 1713.
Από το επεισόδιο του κονταροχτυπήματος
Ερωτόκριτος, μέρος Β', στίχοι 1107-1116.
Ὡς εἶδεν ὁ Σπιθόλιοντας τὰ αἵματα κι ἐτρέχα
στὸ στῆθος του καὶ στὸ μερὶ καὶ τὸ κορμὶ του ἐβρέχα
ἐμούγκρισε, ἐταράχτηκε κι ὡσὰ λιοντάρι ἀγριεύει
καὶ νὰ βαρῆ τοῦ Κρητικοῦ τόπο νὰ βρῆ γυρεύγει·
μηδὲ ποτὲ τὸ πέλαγος ἔτοιας λογῆς μανίζει
σ' τσ' ἀνεμικὲς τοῦ Γεναριοῦ, ὅντε βροντᾶ κι ἀφρίζει,
σ' καιρὸ ποὺ ἀνακατώνεται μὲ ταραχὴ μεγάλη,
κι ὅντε σκορπᾶ τὰ κύματ' ὄξω στό περιγιάλι,
σὰν ἤκαμε ὁ Σπιθιόλοντας στὰ αἵματα ὁποὺ ἐθώρει
κ' ἐτρέχαν καὶ νὰ γδικιωθῆ ἀκόμη δὲν ἐμπόρει.
κ' ἐτρέχαν καὶ νὰ γδικιωθῆ ἀκόμη δὲν ἐμπόρει.
Δείτε: Ο Ερωτόκριτος και η Αρετούσα του Θεόφιλου, σε σχολική τοιχογραφία - Γκράφιτι στην Πανόρμου
Βίντεο διαλέξεων με αναλύσεις για τον Ερωτόκριτο
Ν. Λυγερού: ο Ερωτόκριτος ως κληρονομιά
Ελληνισμού". Αλεξανδρούπολη 20/12/14
Ν. Λυγερός - Ο Ερωτόκριτος ως άυλη κληρονομιά
Ι. Ιερά Αρχιεπισκοπή Κρήτης 99.7fm, 28/2/2016
Ο Ερωτόκριτος από τον εθνικό κατάλογο
στην άυλη κληρονομιά Ανθρωπότητας
Διάλεξη του Ν. Λυγερού: "Ο Ερωτόκριτος
το Ενετο Κρητικό Άσμα" 08/12/2014
Ν. Λυγερός - Το κονταροχτύπημα στον Ερωτόκριτο
ως γεωστρατηγικό παράδειγμα αγωνιστικότητας
Οι επεκτάσεις του Ερωτόκριτου
για το μέλλον της Κρήτης
Διάλεξη του Ν. Λυγερού: Ο Ελληνισμός
του Ερωτόκριτου". 06 / 05 / 2015
29:40 N. Lygeros - Erotokritos ou le siècle
d'or crétois. Rotary Lyon Nord - 22/03/2013.
Αναφορές / Βιβλιογραφία
Ο όρος «μυθιστορία» (απόδοση του romance) που αναφέρεται στο αφηγηματικό είδος που αναπτύχθηκε κατά τη διάρκεια του μεσαίωνα και έχει ιπποτικό χαρακτήρα και θέμα τις περιπέτειες ενός ερωτικού ζευγαριού, θεωρείται περισσότερο ακριβής από τον όρο «μυθιστόρημα» για να χαρακτηρίσει αφηγηματικά κείμενα όπως ο Ερωτόκριτος. Ωστόσο στην ελληνική βιβλιογραφία απαντάται συχνά και ο όρος μυθιστορία. Για τον όρο και την ιστορία του είδους στην Ελλάδα βλ. R. Beaton: Η ερωτική μυθιστορία του ελληνικού μεσαίωνα, εκδ. Καρδαμίτσα, Αθήνα 1996.
• 96) Ο Ερωτόκριτος του Κορνάρου: ίσος του δεν ευρίσκετο σ' Ανατολή και Δύση. Eleysis 19, 5/98. • En. 96 - Cornaros Erotokritos : Its equal cannot be found in the East and or the West, N. Lygeros. Translated from the Greek by Athena Kehagias. September 10, 2014
Αναφορές:
• Sur les connaissances scientifiques dans Erotokritos.
• Ο ΛΥΧΝΟΣ, numéro 62, janvier 1995.
• Sur les chiffres 3 et 4 dans Le sacrifice d’ Abraham et Erotokritos de Kornaros
• La Revue Franco-Hellénique, numéro 18, juin 1995.
• Sur la présence du chiffre 4 dans Erotokritos.
• Ο ΛΥΧΝΟΣ, numéro 67, avril 1996.
• Erotokritos, tournois et contexte énétocrétois.
• Bulletin de la Société Historique Alexandre Soutsos, no.2, juillet 1997.
• Sur les difficultés de la traduction versifiée de l’ Erotokritos, roman épicolyrique crétois du XVIIème siècle.
• Parterre Verbal, numéro 23, septembre 1997.
• Sur l’identité du poète d’Erotokritos.
• Le Bulletin Franco-Hellénique, 1998.
• Commentaires sur L’ Erotokritos dans une nouvelle perspective historique d’ Egil Danielsen.
• Le Bulletin Franco-Hellénique, 1998.
• Sur la symbolique des devises dans le tournoi de l’ Erotokritos.
• Ο ΛΥΧΝΟΣ 1998.
• Le regard séférien sur l’ Erotokritos de Kornaros.
• Parterre Verbal, 1998.
*γιόστρα = μεσαιωνικό αγώνισμα κατά το οποίο δύο έφιπποι τρέχοντας ο ένας προς τον άλλο χτυπιούνταν με δόρυ χωρίς αιχμή και όποιος έπεφτε έχανε (Η σάλπιγγα, το βούκινο πολλή βαβούρα δίδει, II σημάδι πως εσκόλασε τση γκιόστρας το παιγνίδι (Κορνάρος Bιτσέντζος))
κονταρομαχία: κονταρομαχία ιπποτών
κονταροχτύπημα: στον Ερωτόκριτο στο Α' μέρος παρακολουθούμε πώς γεννιέται και ωριμάζει το αίσθημα των δυο νέων. Στο Β' μέρος περιγράφεται η γιόστρα (το κονταροχτύπημα) που οργανώνει ο βασιλιάς Ηρακλής, πατέρας της Αρετούσας, για να τη διασκεδάσει.
• 102) Le regard séférien sur l'Érotokritos de Kornaros. Parterre verbal 27, 9/98.
• 19579) Η μεγαλοφυΐα του Κορνάρου. (ποίημα). Perfection 16 5 5/2015.
• 19582) Ν. Λυγερός - Στον Κορνάρο - May 8, 2015
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου